Mart van Oers, over ‘Merwe’s minnen’

Matthijs van der Merwede (1613-1664) is de grote onbekende dichter van onze gouden eeuw. Hij was een afstammeling van een oud, verarmd riddergeslacht maar stierf op zee, als onderkoopman van de VOC op een oorlogsvloot (voor de kust van Vietnam). Zijn poezie is even onconventioneel als lastig en ook het voornaamste onderwerp van zijn eerste bundel, Romeinse Min-triomfen, het veroveren en bezitten van een stoet aan jonge meisjes in Italie, was tot diep in de twintigste eeuw niet bepaald geschikt om hem geliefd te maken. Wat was dat voor een filosofische stroming, waarop hij zich beriep? En moeten wij geloven dat hij twee jaar na het verschijnen van zijn erotische bundel was bekeerd? Hij beweert dat voortdurend in zijn tweede bundel, Geestelyke Minne-vlammen, maar sinds een halve eeuw gelooft haast niemand daar nog in. 

Op dergelijke vragen probeerde de socioloog Mart van Oers een antwoord te geven in Merwe’s minnen, een door hem bezorgde complete uitgave van alle geschriften (dus ook brieven) die ons van Van der Merwede zijn overgeleverd. Hoe kwam een voormalige beleidsambtenaar ertoe om een woord- en zakencommentaar te schrijven dat alle kanten op schiet en waardoor ook zijn ‘mede-leken’ idealiter elk woord, elke verwijzing enz. moeten kunnen begrijpen en dus psychologisch en cultuurhistorisch kunnen plaatsen? Dat vereiste jarenlange onderdompeling in wat Van der Merwede had geschreven en in wat over hem en zijn tijd was geschreven. Heeft die detectivearbeid nog iets anders opgeleverd dan een turf van een boek met een inleiding vol misschiens en waarschijnlijks? Ja: geschiedenis blijkt meer in te houden dan in rijtjes gestampte feiten, en bij het lezen van filosofie ziet men menig kwartje vallen.